Tradizioa Ahozko tradizioa
Bertsolaritzari buruzko gogoeta sakona eskaintzen digu Bernardo Atxagak paseoaren abiapuntuan.
Pello Errota, Txirrita, Teodoro Hernandorena, Jose Ariztimuño “Aitzol”, Lasarte, Agirre, Joxe Lizaso, Lazkao Txiki, Amuriza, Apillaga, Lopategi… Horra aipatzen dituen hainbat bertsolari: batzuk mundu zaharrekoak, mundu berrikoak beste zenbait.
Bertsolarien zereginaz dihardu Atxagak, besteak beste: “zentsura sortzailea” zer den azaltzen du, gizarte tradizionaleko bertsolarien funtzioa satira eta zentsura morala direla ondorioztatzen.
Mikela eta Lukasia Elizegi, Pello Errotaren alaba eta ilobari tarte berezia eskaintzen die idazleak bere azalpenetan.
La tradición oral
Al comienzo del paseo Bernardo Atxaga nos ofrece una reflexión acerca del fenómeno de los improvisadores populares, los versolaris.
Pello Errota, Txirrita, Teodoro Hernandorena, Jose Ariztimuño “Aitzol”, Lasarte, Agirre, Joxe Lizaso, Lazkao Txiki, Amuriza, Azpillaga, Lopategi… son los nombres de algunos de los personajes que el autor cita. Algunos de ellos pertenecieron a una sociedad tradicional; otros representan un contexto reciente, más moderno.
Entre otras cuestiones, Atxaga hace referencia a la función de estos improvisadores en la sociedad tradicional: explica en qué consiste la “censura creadora”, y llega a la conclusión de que su quehacer se centraba en la sátira y la censura moral.
El escritor concede una atención especial a Mikela y Lukasia Elizegi, hija y sobrina, respectivamente, del famoso Pello Errota.
The Oral Tradition
At the start of the trail, Bernardo Atxaga offers some fascinating insights into bertsolaritza, or the art of improvised Basque poetry.
Pello Errota, Txirrita, Teodoro Hernandorena, Jose Ariztimuño ‘Aitzol’, Lasarte, Agirre, Joxe Lizaso, Lazkao Txiki, Amuriza, Azpillaga, Lopategi… these are just a few of the Basque improvised poets, or bertsolaris, that the author mentions, some of which belong to a bygone era, while others are members of a more recent tradition.
Atxaga talks, among other things, about the ‘creative censorship’ role played by bertsolaris in the past, coming to the conclusion that in traditional society, these poets’ main function was satire and moral censure.
He also dedicates a special section to Mikela and Lukasia Elizegi, Pello Errota’s daughter and niece respectively.
La tradition orale
Pour commencer la promenade, Bernardo Atxaga nous propose une réflexion sur le phénomène des improvisateurs populaires, les bertsolaris.
Pello Errota, Txirrita, Teodoro Hernandorena, Jose Ariztimuño “Aitzol”, Lasarte, Agirre, Joxe Lizaso, Lazkao Txiki, Amuriza, Azpillaga, Lopategi… voici quelques-uns des bertsolaris cités par l’écrivain. Certains d’entre eux sont issus de la société traditionnelle; d’autres représentent un courant plus actuel, plus moderne.
Atxaga met notamment en avant le rôle de ces improvisateurs dans la société traditionnelle : il explique ce qu’est la “censure créatrice” et conclut que le travail des bertsolaris reposait sur la satire et la censure morale.
L’écrivain accorde une attention toute particulière à Mikela et Lukasia Elizegi, fille et nièce du célèbre Pello Errota.
Kontu Zaharrak
JOXE ARRATIBEL
La Gran Enciclopedia Vasca, 1980.
Erein, 1995.
Garai hartan gauza guztiek zekiten hizketan: belarrak, sasiak, arbolek eta animaliek ere bai.
Bakar-bakarrik goroldioak ez omen zekien. Beste gauza guztiak bildu ziren goroldioari hizketan irakatsi behar ziotela-ta, eta irakasten hasi zirenean denak mutututa gelditu omen ziren. Horregatik, geroztik gauza horiek denek ez dute gehiago hizketan egiten.
Batzuek esaten dute oraindik ere ardiek eta belarrak hitz egiten dutela elkarrekin.
Ardiak larrera ateratzen direnean, belarrak esaten omen die:
–Aurrera eta goxoago, aurrera eta goxoago…
Ardiak ibiltzen dira pixka batean batetik bestera, eta azkenean, «beeee, beeee…» eginez, bertan gelditzen dira.
Beeee, beeee… horrek “bertan goxo, bertan goxo» esan nahi omen du”.
Bernardo Atxagaren ahotsean
Oroitzapenak, istorioak, pasadizoak…
Explicaciones grabadas.
Recorded explanations.
Explications enregistrées.
Pedro Jose elizegi, “Pello errota”
Asteasu, 1840-1919.
Larru gorrian jaio nintzan da
ez det aberastasunik,
nigatik eztu iñork esango
kaballerua naizenik.
Gure Jainkuak gau eta egun
ez dit palta osasunik,
tamaña onetan naizen artian
ez daukat estuasunik.
Lenago esan det jaio nintzala
ni ere larru gorriyan,
mundu onetan ez naiz bakarrik,
beste askoren neurriyan.
Ziudade ez da aundia agertzen
Astiasuko erriyan,
bolara ontan bizitutzen naiz
oso kontentu aundiyan.
Pello Errotaren bizitza
MIKELA ELIZEGI & ANTONIO ZAVALA
Auspoa, 1963.
(…) Ta andikan berrogei egunera, berrogeialdia bete zitzayon. Jesus! Ura edaten asi ta an zakurra ikusten zuala. Ta begiratu bat… Arrapatzen zuan guziari ozka asi omen zitzayen.
Ordun jakin omen zuten zakur amorratua zala ura.
Salutadorea ekarri zuten; Albizturkoa zan, gizon txiki-txiki bat, gure aitaren tamañakoa, bruxa urdin motx batekin ibiltzen zana. Gogoan daukat nolakoa zan.
Arritzeko gauza da, bañan egi aundia alare: zazpi seme segiduan baldin badira, zazpigarrena salutadorea da; zakur amorratuen kontrako birtutea arek du”.
Obabakoak
Alfaguara, 2019.
(…) No había duda, lo que Ismael tenía en la mano era un lagarto.
«Querría asustar al de delante», pensé acordándome del miedo que los niños de Obaba teníamos a los lagartos.
—Nunca os quedéis dormidos sobre la hierba —nos decían nuestros padres—. Si lo hacéis, vendrá un lagarto y se os meterá en la cabeza.
—¿Por dónde? —preguntábamos.
—Por el oído.
—¿Para qué? —volvíamos a preguntar.
—Pues para comeros el cerebro. No hay nada que a un lagarto le guste más que nuestro cerebro.
—¿Y qué pasa después? —insistíamos.
—Os volveréis tontos, igual que Gregorio —afirmaban nuestros padres muy serios. Gregorio era el nombre de uno de los personajes de Obaba—. Eso en el mejor de los casos. Porque la verdad es que a Gregorio le comieron muy poco —añadían.
Obabakoak
Erein, 1988.
Miguel Angel Alcedo Letran | Youtube
Pello Joxepe
PACO IBAÑEZ-IMANOL
OROITZEN, 1998.
Pello Joxepe tabernan dala
haurra jaio da Larraulen
etxera joan eta esan omen du:
-Ez da neria izan ez
beraren amak topa dezala
haur horrek aita zein duen.
Hau pena eta pesadunbria!
Senarrak haurra ukatu
Pello Joxepe bihotz neria
haur horrek aita zu zaitu
haur horrentzako beste jaberik
ezin nezake topatu.
(…)
Bonbolontena
Euskal Kantutegia
Bonbolontena, nere laztana,
Ez egin lorik basuan.
Aizteritxuak eamango zaitu
Erbiya zeralakuan. Bo!”
Ibilbidea
